معرفی بورس انرژی
بورس انرژی ایران، به عنوان یک بورس کالایی، تشکلی خودانتظام است که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر آن را فراهم می آورد. از مزایای سرمایه‌گذاری در بورس انرژی، دریافت تضمینی کالای خریداری شده و تسویه روزانه به همراه شفافیت در سفارشات خرید و فروش، کم شدن ریسک خرید و فروش، معاملات بر اساس استانداردهای شفاف، کم شدن برخی هزینه‌های سربار مثل هزینه‌های حمل و نقل است.
تاریخچه تاسیس بورس انرژی ایران
این فرآیند در حالی با محوریت شرکت مدیریت شبکه برق و تامین سرمایه نوین دنبال شد که خواسته تاریخی ورود نفت به بورس نیز دوباره قوت گرفت. سرانجام در سال ۱۳۹۰، تشکیل بازار برق که به دریافت مجوز منتهی شده بود از یک سو و بازار نفت از سوی دیگر هم‌زمان به ایستگاه دریافت مجوز تاسیس بورس انرژی ایران رسیدند.
در این زمان به‌دنبال نیاز به بستر معاملاتی حوزه انرژی و با هدف سامان‌دهی، پذیرش، نظارت و تسهیل انجام معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی‌بر حامل‌های انرژی نخستین مجمع عمومی موسس بورس انرژی در بهمن ۱۳۹۰ تشکیل شد. بهار و تابستان سال ۱۳۹۱ فرآیندهای ثبتی این بورس برای فراهم‌سازی فضایی شفاف و منصفانه برای خرید و فروش حامل‌های انرژی طی شد و ۱۷ تیرماه بورس انرژی نزد اداره کل ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید. در ابتدای پاییز دستورالعمل‌های پذیرش و معاملاتی تصویب شد و از آذرماه این سال برگزاری جلسات معاملاتی آزمایشی کلید خورد. در واپسین ماه سال «قطران» و «زغال‌سنگ» به‌عنوان نخستین کالاها در بازار فیزیکی این بورس پذیرش شدند تا ۱۹ اسفندماه سال ۱۳۹۱ به‌عنوان نخستین روز معاملاتی بورس انرژی ایران به ثبت برسد.
بورس انرژی ایران از این تاریخ تاکنون ماموریت خود را ایجاد دسترسی غیرتبعیض‌آمیز و منصفانه اعضا به بسترهای معاملاتی دانسته و در همکاری با مجموعه‌های وزارت نفت و وزارت نیرو به‌عنوان دو وزارت‌خانه فعال در حوزه تولید و عرضه حامل‌های انرژی در رینگ داخلی و بین‌الملل، بستری برای قیمت‌گذاری انواع حامل‌های انرژی بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا فراهم کرده است.
پذیرش مشتریان
قبل از انجام معامله در بورس انرژی نیاز به دریافت کد سهامداری است.
مراحل دریافت کد سهامداری در بورس انرژی:
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقوقی
- تکمیل فرم احراز هویت مشتریان حقوقی
- تکمیل فرم بیانه ریسک
- ارائه مدارک شرکت از جمله اساسنامه، شناسنامه ملی، شرکت‌نامه، آگهی روزنامه رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آن‌ها.
- ارائه اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز و اعضای هیئت مدیره شامل شناسنامه و کارت ملی و کپی تمام صفحات مدارک مذکور
بازارها
بازار فیزیکی بورس انرژی ایران محلی برای دادوستد انواع فرآورده‌های هیدروکربوری است. بازار فیزیکی دو رینگ داخلی و بین‌المللی دارد که کالاهای پذیرفته‌شده بسته به مصارف داخلی یا صادراتی در این دو رینگ معامله می‌شوند. نحوه معامله هر یک از کالاها در بازار فیزیکی با یک‌دیگر متفاوت بوده و در قالب قراردادهایی از جمله قرارداد سلف، قرارداد نسیه، قرارداد کشف پریمیوم و قرارداد نقدی دادوستد می‌شوند.
قرارداد به معنای توافقی مبتنی بر خرید و فروش مقدار معینی کالا یا تعداد معینی اوراق بهادار مبتنی‌بر کالا، بین خریدار و فروشنده است.
قرارداد نقدی؛ قراردادی است که براساس آن، خریدار هزینه کالای موردنظر خود را در هنگام معامله می‌پردازد و فروشنده موظف است بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی کالا را به خریدار تحویل دهد.
قرارداد نسیه؛ به آن دسته از قراردادهایی گفته می‌شود که خریدار کالا را هنگام معامله تحویل گیرد و هزینه آن را در تاریخ سررسید پرداخت کند، در این صورت نوع قرارداد به نسیه تغییر می‌کند.
در قراردادهای سلف بهای کالا هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس انرژی ایران پرداخت می‌شود، اما تحویل کالا در آینده و در زمانی که در امیدنامه مشخص‌شده انجام می‌شود.
مزایای قرارداد کشف پریمیوم
قرارداد کشف پریمیوم در واقع در پاسخ به نیاز پوشش ریسک و برنامه‌ریزی برای عرضه‌کننده و خریدار ایجاد شده است. در این نوع از قرارداد خریدار و فروشنده بر سر مابه‌التفاوتی به توافق می‌رسند. این مابه‌التفاوت در زمان تحویل از قیمت مبنا که از نشریات بین‌المللی استخراج می‌شود در قالب تخفیف کاسته شده یا در قالب پریمیوم اضافه می‌شود. دو طرف این فرصت را دارند که قیمت‌ها به قیمت روز نزدیک‌تر باشد. خریدار بخشی از بهای معامله را در زمان توافق به فروشنده پرداخت می‌کند و تسویه مابقی وجه در آینده و بر اساس شرایطی انجام می‌شود که در زمان عقد قرارداد مشخص شده‌است.
بازار مشتقه
بازار مشتقه بازاری است که در آن معاملات ابزارهای مشتقه مبتنی‌بر دارایی پایه، اعم از کالا و اوراق بهادار انجام می‌شود.
مشخصه بارز معاملات مشتقه انجام معامله در لحظه است که مبتنی‌بر تعهد یا حق خرید یا فروش دارایی پایه در قیمتی مشخص و در زمانی مشخص در آینده انجام می‌شود. تسویه حین معاملات و نیز تسویه و تحویل در زمان سررسید هم یکی از مهم‌ترین فرآیندهای معاملات ابزارهای مشتقه است.
بازار مشتقه بورس انرژی ایران بستری برای معامله انواع قراردادها اعم از آتی، اختیار معامله، قراردادهای سلف موازی استاندارد و قراردادهای سوآپ است. هم‌اکنون قراردادهای آتی روی گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی تعریف شده و قابل معامله است. قراردادهای سلف موازی استاندارد نیز قالب مورد استفاده برای معاملات برق، انواع نفت خام و برخی فرآورده‌های هیدروکروری است. لیست کامل این قراردادها در سایت بورس انرژی ایران در دسترس هستند.
بازار برق
آن‌چنان که از نام بازار برق پیداست، معامله‌گران در این بازار به خرید و فروش برق می‌پردازند. برق در بورس انرژی ایران در اشکال فیزیکی و مشتقه معامله می‌شود و این دادوستد در بازارهای مختلفی چون مصرف‌کنندگان بزرگ، عمده‌فروشی برق، برق سبز و... صورت می‌پذیرد.
خریداران بازار فیزیکی برق، مصرف‌کنندگان بزرگ برق بالای پنج مگاوات و شرکت‌های خرده‌فروشی‌اند و در آینده‌‌ای نزدیک مصرف‌کنندگان زیر پنج مگاوات هم به آنان می‌پیوندند. فروشندگان این بازار نیز نیروگاه‌های دارای قابلیت عرضه در بازار برق بورس انرژی ایران‌اند.
در بازار عمده‌فروشی برق شرکت‌های توزیع و خرده‌فروش به‌عنوان خریدار و نیروگاه¬ها نیز به‌عنوان فروشنده از جمله بازیگران این بازار هستند. خریداران سلف نیز مصرف¬کنندگان بزرگ برق و شرکت‌های خرده‌فروشی‌اند و فروشندگان آن، نیروگاه‌های دارای قابلیت عرضه در بازار برق بورس انرژی ایران هستند.
بازار سایر اوراق بهادار بازار سایر اوراق بهادار قابل‌معامله شامل سه ابزار «صندوق سرمایه‌گذاری پروژه»، «اوراق گواهی ظرفیت» و «گواهی سپرده حامل‌های انرژی» است.
صندوق سرمایه‌گذاری پروژه: صندوق سرمایه‌گذاری پروژه، ابزاری برای تامین مالی از طریق سرمایه یا حقوق صاحبان سهام است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس شده و به جمع‌آوری سرمایه از عموم و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در ساخت و تکمیل پروژه معین می‌پردازد.
اوراق گواهی ظرفیت: گواهی ظرفیت سندی است قابل‌مبادله که با اجازه وزارت نیرو مبتنی‌بر ایجاد ظرفیت نیروگاهی قابل‌اتکای جدید و یا کاهش قدرت قراردادی مشترکان موجود صادر می‌شود. واحد گواهی ظرفیت کیلووات است که معرف تعهد تدارک یک کیلووات ظرفیت مطمئن نیروگاهی به‌مدت نامحدود است. واگذاری اشتراک جدید در شبکه سراسری برق کشور و یا افزایش قدرت قراردادی مشترکان مستلزم ارائه میزان متناسبی از گواهی ظرفیت است.
گواهی سپرده حامل‌های انرژی: گواهی سپرده حامل‌های انرژی اوراق بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی از حامل انرژی باشد و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود. این گواهی یک طبقه جدید دارایی برای مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی در معاملات حامل‌های انرژی در بستر شفاف بورس است. در بورس انرژی ایران برای نخستین بار گواهی سپرده نفت خام و گواهی سپرده میعانات گازی طراحی شده و در حال معامله است.
بازار فرعی
کالاهایی که خارج از گونه و تک‌محموله‌ای باشند، در بازار فرعی پذیرش و عرضه می‌شوند. برای هر نوبت عرضه کالا در بازار فرعی باید درخواستی مجزا ارائه شده و موافقت کمیته عرضه اخذ شود. درخواست پذیرش در بازار فرعی باید توسط مشاور پذیرش به بورس ارائه شود و پس از احراز کامل بودن به کمیته عرضه بورس انرژی ارسال خواهد شد.
بورس انرژی چه امکاناتی را فراهم می‌کند؟
بورس انرژی ایران به‌عنوان بستر شفاف مبادلات حامل‌های انرژی و اوراق مبتنی‌بر آن، به امکانات زیر دسترسی دارد:
• سامانه معاملاتی تمام‌الکترونیک ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
• سامانه تمام الکترونیک ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
• شبکه کارگزاران بورس انرژی ایران با ۱۱۰ عضو
• پذیرش ۴۱۹ کالا از پالایشگاه نفت و گاز، نیروگاه تولید برق، مجتمع پتروشیمی، شرکت آب و فاضلاب و...
مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران
پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران افزون‌بر قرارگرفتن در بستری حرفه‌ای، شفاف و رقابتی، مزایایی مانند معافیت مالیاتی برای فروشندگان را نیز به‌دنبال دارد.
بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، 10 درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و فروخته می‌شود از بخشودگی مالیاتی برخوردارند.
از طرف دیگر بر اساس ماده 17 قانون توسعه ابزارهای مالیاتی جدید و بندهای قوانین بودجه سنواتی خریدوفروش کالاهای پذیرفته‌شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها دادوستد می‌شوند، توسط وزارت‌خانه‌ها و دستگاههای دولتی، عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آن‌ها را ندارد.
از دیگر مزایای پذیرش و معامله در بازارهای بورس انرژی ایران می‌توان به این موارد اشاره کرد:
• امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بین‌الملل از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانههای معاملاتی بورس انرژی وجود دارد.
• تامین مالی و پوشش ریسک عرضهکنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در بورس انرژی امکان‌پذیر است.
• قابلیت پوشش ریسک و تامین کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان برای دورههای زمانی مختلف وجود دارد.
• هزینه‌های معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس (شامل هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و...) کاهش می‌یابد.
• ریسکهای معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و... کاهش می‌یابد.
• قراردادها استاندارد و مشخص‌اند و همچنین استاندارد بودن و کیفیت کالاهای موردمعامله در بورس تضمین می‌شود.
• چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی‌بر کالا حکم‌فرماست.
نحوه انجام معاملات
- - تهیه پیش فاکتور توسط کارگزاری و اعلام درخواست خرید و ثبت درخواست خرید مشتری در سیستم معاملات بورس انرژی و دریافت درخواست جدید مهمور به مهر و امضای مشتری جهت ارائه به واحد بازرسی
- - واریز ده درصد از ارزش قرارداد توسط مشتری به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بر اساس پیش‌فاکتور صادره از کارگزاری
- - تایید درخواست تغییر کارگزار و صدور اجازه ورود به تالار معاملات در ساعت مقرر توسط شرکت سپرده‌گذاری پس از دریافت پیش‌پرداخت و چک کردن سهمیه‌ی مشتریان
- - ثبت درخواست خرید محصول توسط معامله‌گر کارگزاری رأس ساعت ذکر شده در اطلاعیه عرضه
* در صورت انجام معامله، کارگزار صورت‌حساب خرید را جهت تسویه‌ی مشتری، تهیه و برای مشتری ارسال می‌نماید.
* درصورت انجام نشدن معامله کارگزار نامه‌ی عودت پیش‌پرداخت مشتری را به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارسال می‌نماید.
کارمزد ها
تماس با واحد
شماره تماس واحد پذیرش : 25-83327124-021
شماره نمابر واحد پذیرش : 83327390-021
ایمیل واحد پذیرش : customersenex@bahmanbroker.com